Chúa Nguyễn Hoàng và Công Cuộc Mở Cõi Miền Nam
Tiên Chúa Nguyễn Hoàng được dân tộc ghi nhớ với công lao mở cõi miền Nam. Trong tiến trình lịch sử dân tộc Việt Nam, công cuộc mở đất về phương Nam được coi là một trong những dấu ấn hết sức quan trọng. Nhờ vào quá trình đó, lãnh thổ Việt Nam dần mở rộng, nền kinh tế từng bước phát triển, đồng thời bản sắc văn hóa dân tộc cũng được mở rộng và giao thoa với các tộc người trên vùng đất mới. Chúng ta có được thành tựu lớn ấy một phần nhờ vào công lao to lớn của người khởi nghiệp Đàng Trong – Chúa Tiên Nguyễn Hoàng.
- Năm sinh: 1525
- Năm mất: 1613
- Quê quán: Gia Miêu, Thanh Hóa
- Thời kỳ: Thế kỷ XVI – XVII
- Công lao: Mở cõi miền Nam
Bối Cảnh Lịch Sử Phức Tạp
Nguyễn Hoàng (1525 – 1613) là con thứ hai của danh tướng Nguyễn Kim. Thân mẫu của ông vốn là con gái vị quan họ Nguyễn (được ghi nhận là Đặc Tiến Phụ quốc thượng tướng quân). Ông sinh tại Gia Miêu ngoại trang, huyện Tống Sơn (nay thuộc Hà Trung, Thanh Hóa). Đến năm 1527, triều Mạc giành ngôi vua Lê, cha ông là Nguyễn Kim phải đưa gia quyến chạy sang Ai Lao (Lan Xang) để mưu phục nhà Lê. Khi đó, Nguyễn Hoàng chỉ mới 2 tuổi, được cậu ruột là Thái phó Nguyễn Ư Dĩ đón về nuôi dạy.
Từ năm 1540, Nguyễn Kim bắt đầu đưa quân trở lại chiếm Nghệ An và Thanh Hóa nhằm lập “Nam triều” (nhà Lê trung hưng) chống lại “Bắc triều” nhà Mạc ở Thăng Long. Đến năm 1545, ông bị tướng nhà Mạc là Dương Chấp Nhất đầu độc. Quyền hành rơi vào tay Trịnh Kiểm (con rể Nguyễn Kim), khiến cho con trai trưởng Nguyễn Uông bị sát hại. Lo sợ bị diệt trừ tiếp, năm 1558, Nguyễn Hoàng nhờ chị ruột (Ngọc Bảo) xin vào trấn thủ Thuận Hóa. Đây chính là bước ngoặt mở đầu cho công cuộc “Nam tiến” của họ Nguyễn.
Những Bước Đi Khai Phá Vùng Đất Mới
Khi quân Mạc tấn công mạnh Thanh – Nghệ, Chúa Trịnh Kiểm thấy cần dồn quân chủ lực bảo vệ Tây Đô nên bổ nhiệm Nguyễn Hoàng kiêm quản cả Quảng Nam. Năm 1572, khi tướng Mạc Lập Bạo mang quân đường biển đánh Thuận – Quảng, Nguyễn Hoàng đã lập mưu giết được Lập Bạo và lập đại công nên được phong lên Thái phó vào năm 1573.
Từ năm 1593 trở đi, ông nhiều lần đem quân ra Bắc giúp Lê – Trịnh đánh tàn dư họ Mạc và được phong Thái uý Đoan Quốc công. Tuy nhiên mầm mống nghi kỵ giữa chúa Trịnh và Nguyễn Hoàng vẫn không nguôi. Từ năm 1593 đến 1600, ông bị giữ chân ở đất Bắc suốt bảy năm.
Nhân lúc đất Bắc có loạn lạc vào năm 1600, Nguyễn Hoàng bí mật rút quân vào Thuận – Quảng; để con thứ cùng cháu ở lại làm con tin và gả con gái cho Trịnh Tráng nhằm củng cố thế lực. Tại Đàng Trong, ông đã xây dựng chính quyền vững mạnh bằng cách mộ dân khai hoang phát triển ngoại thương cùng các công trình tôn giáo.
Mất Mát và Di Sản Kế Thừa
Chúa Nguyễn Hoàng mất năm 1613 hưởng thọ 89 tuổi. Ông truyền lại cơ nghiệp cho con thứ sáu là Nguyễn Phúc Nguyên để tiếp tục củng cố và mở rộng bờ cõi. Công lao của vị chúa này gắn liền với việc xây dựng nên “cơ nghiệp phương Nam”, đặt móng cho Đàng Trong hùng mạnh hàng trăm năm về sau.
Các Yếu Tố Góp Phần Vào Công Cuộc “Nam Tiến”
Nước Đại Việt thế kỷ XVI – XVII phía Bắc giáp Trung Quốc còn phía Tây giáp Ai Lao với dãy Trường Sơn chắn ngang; phía Đông ra biển trong khi phía Nam giáp Champa khiến việc “Bắc tiến” gần như không khả thi do sức ép từ “Thiên triều”. Chính sách “bành trướng” về phía Lào cũng gặp khó khăn vì đất Ai Lao cũng đang tranh chấp với Xiêm – Miến.
Do đó con đường duy nhất khả thi chính là “Nam tiến”, vượt qua dải đất Thuận Quảng nắm lấy vùng “Ô Châu ác địa”. Dù xưa kia nơi đây thuộc Champa nhưng đến thế kỷ XVI – XVII vẫn được coi là vùng xa xôi biên viễn nơi đày ải tù nhân.
Sự Khai Phá Vùng Ô Châu Ác Địa
Mặc dù kinh tế địa phương còn lạc hậu nhưng đất đai thì rất rộng rãi cùng khí hậu thuận lợi cho nông nghiệp có thể phát triển tốt nhất. Các lưu dân Việt vào Nam không chỉ mang theo truyền thống văn hóa mà còn cả tính cách can trường cần cù khéo léo đã giúp họ từng bước chinh phục vùng đất mới này.