Sự Hình Thành Và Đặc Điểm Của Chế Độ Việt Nam Cộng Hòa
Việt Nam Cộng Hòa (VNCH) không chỉ là một chính thể đơn thuần, mà còn là kết quả của những biến động lịch sử phức tạp trong bối cảnh Chiến tranh Lạnh. Ra đời từ nhu cầu tự chủ và chống lại sự ảnh hưởng của chủ nghĩa cộng sản, chế độ này đã được xây dựng dựa trên các hiệp ước với Pháp và hai bản hiến pháp quan trọng vào năm 1956 và 1967.
Tóm tắt nhanh
- Thành lập VNCH vào năm 1955 sau khi Bảo Đại bị lật đổ.
- Hiến pháp đầu tiên ban hành năm 1956, thiết lập cơ cấu tam quyền phân lập.
- Chính phủ Ngô Đình Diệm đối mặt với nhiều thách thức và chỉ trích trong quá trình cầm quyền.
- Cuộc chiến tranh Việt Nam gây ra nhiều thay đổi lớn cho miền Nam.
Quá Trình Hình Thành VNCH
Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, Pháp quay trở lại Đông Dương nhằm thiết lập một “chính thể tự trị” ở Việt Nam để đối phó với lực lượng Việt Minh. Ông Bảo Đại, cựu hoàng đang sống lưu vong, được mời trở về làm Quốc trưởng của một mô hình nhà nước có tên gọi là Quốc gia Việt Nam. Tuy nhiên, thực quyền vẫn nằm trong tay các cố vấn Pháp.
Tính đến năm 1950, khoảng 35 quốc gia đã công nhận Quốc gia Việt Nam. Dù vậy, vị thế của nhà nước này rất yếu kém vì phụ thuộc vào sức mạnh quân sự và chính trị từ Pháp. Cuộc chiến giữa Quân đội Quốc gia và lực lượng Việt Minh vẫn diễn ra ác liệt.
Sự Chuyển Giao Quyền Lực
Sau Hiệp định Genève năm 1954 chia đôi đất nước tại vĩ tuyến 17, Pháp rút quân khỏi miền Nam. Ngô Đình Diệm được Bảo Đại bổ nhiệm làm Thủ tướng và dần nắm giữ thực quyền với sự hỗ trợ mạnh mẽ từ Mỹ. Vào ngày 23 tháng 10 năm 1955, Diệm tổ chức cuộc trưng cầu dân ý để quyết định số phận chế độ quân chủ. Kết quả cho thấy hơn 98,9% cử tri lựa chọn bãi bỏ chế độ quân chủ để thành lập nền cộng hòa.
Sự kiện này khiến Bảo Đại mất chức Quốc trưởng; Ngô Đình Diệm tuyên bố thành lập Việt Nam Cộng Hòa với mình là Tổng thống lâm thời. Sài Gòn được chọn làm thủ đô mới của chính phủ VNCH.
Hiến Pháp VNCH: Nền Tảng Chính Trị
Bầu cử Quốc hội lập hiến diễn ra vào ngày 4 tháng 3 năm 1956 với mục tiêu soạn thảo bản hiến pháp mới cho đất nước. Hiến pháp này được công bố vào ngày 26 tháng 10 năm 1956 và trở thành Ngày Quốc khánh của Đệ nhất Việt Nam Cộng Hòa.
Bản Hiến pháp mở đầu bằng phần “Lời nói đầu” ca ngợi lịch sử dân tộc và đề cao giá trị con người. Nó khẳng định nhiệm vụ của nhà nước trong việc bảo đảm độc lập, tự do và dân chủ cho công dân.
Cấu Trúc Bộ Máy Nhà Nước
Dưới bản hiến pháp này, Đệ nhất Cộng Hòa đã xây dựng cơ cấu tam quyền phân lập: Tổng thống đứng đầu hành pháp; Quốc hội phụ trách lĩnh vực lập pháp; hệ thống tòa án độc lập giám sát tư pháp. Theo quy định của Hiến pháp, Tổng thống được bầu trực tiếp qua phổ thông đầu phiếu cho nhiệm kỳ kéo dài năm năm và có thể tái cử.
Tổng thống có quyền bổ nhiệm Thủ tướng cùng nội các; Quốc hội gồm có 123 đại biểu bầu theo nhiệm kỳ ba năm.
Các Cuộc Bầu Cử Quan Trọng
Năm 1959 đánh dấu cuộc bầu cử Quốc hội khóa II với tổng cộng khoảng 441 ứng cử viên cạnh tranh cho những ghế trong quốc hội. Tại Sài Gòn, gần như có khoảng 42% cử tri bày tỏ sự tín nhiệm đối với chính phủ đương thời; một số ứng viên độc lập cũng giành chiến thắng.
Năm tiếp theo chứng kiến lần bầu cử Tổng thống đầu tiên vào năm 1961 giữa liên danh Ngô Đình Diệm – Nguyễn Ngọc Thơ đạt gần như tuyệt đối về tỷ lệ phiếu bầu lên tới khoảng 88%.
Kinh Tế Miền Nam Trong Những Năm Khó Khăn
Từ giai đoạn từ năm 1955 đến năm1963, miền Nam trải qua giai đoạn tương đối ổn định về kinh tế mặc dù phải đối diện nhiều khó khăn do chiến tranh liên miên. Khoảng gần một triệu người di cư từ miền Bắc đã chuyển đến miền Nam sinh sống; nền kinh tế thị trường sơ khai bắt đầu phát triển cùng với các chương trình cải cách ruộng đất.
Tuy nhiên, dưới chế độ Diệm cũng tồn tại nhiều chỉ trích về cách quản lý nhà nước khi mà ông tập trung quyền lực quá mức đồng thời đàn áp những tiếng nói phản biện trong xã hội như phong trào Phật giáo hay các đảng phái chính trị khác bị coi là “cộng sản”.