Lang Xã Việt Nam Qua Các Thời Kỳ Tổ Chức Và Biến Đổi

Từ ngàn xưa, người Việt đã luôn có quan niệm: “Làng có vững, nước mới bền”. Làng (xã) không chỉ là đơn vị hành chính nhỏ nhất mà còn đóng vai trò nòng cốt trong cấu trúc của một quốc gia. Quyền tự trị cao của làng xã được thể hiện rõ qua câu nói “phép vua thua lệ làng”, phản ánh tính cộng đồng bền chặt trong sinh hoạt của người dân. Tuy nhiên, tổ chức làng xã đã trải qua nhiều biến động qua các thời kỳ lịch sử khác nhau.

Tổng Quan Về Tổ Chức Làng Xã Qua Các Giai Đoạn Lịch Sử

Thời kỳ phong kiến: Làng xã chưa nhận được sự chú ý từ triều đình.
Thời kỳ thực dân Pháp: Chính quyền thực dân can thiệp sâu vào tổ chức làng xã.
Thời kỳ độc lập và hiện đại: Tổ chức làng xã tiếp tục phát triển và điều chỉnh theo nhu cầu quản lý nhà nước.

Giai Đoạn Thời Nhà Đinh và Tiền Lê

Dưới triều đại Đinh, Tiền Lê, tổ chức làng xã chưa được chú trọng nhiều. Nhà nước trung ương chủ yếu giao chỉ tiêu về sưu thuế cho mỗi làng mà không can thiệp sâu vào việc quản lý nội bộ. Điều này buộc các làng phải tự chia sẻ công việc để duy trì an ninh trật tự.

Thời Nhà Lý

Khi đến thời kỳ nhà Lý, đặc biệt dưới thời vua Lý Nhân Tông, chính quyền bắt đầu kiểm tra dân số và lập sổ đinh, sổ điền. Việc bổ nhiệm các xã quan do triều đình chỉ định cũng xuất hiện nhằm hỗ trợ quản lý tại các địa phương.

Giai Đoạn Thời Trần

Tại thời kỳ Trần, cơ cấu tổ chức xã quan trở nên đa dạng hơn với sự xuất hiện của đại tư xã và tiểu tư xã. Cuối triều Trần, vai trò tự trị của làng được nâng cao khi các xã quan bị bãi bỏ.

Sự Can Thiệp Của Nhà Minh

Khi nhà Minh đặt chân đến Việt Nam, họ thiết lập hệ thống “lý” bao gồm 110 hộ với lý trưởng đứng đầu nhằm kiểm soát gắt gao thông qua sổ hộ và sổ bìa vàng. Tuy nhiên, ngay sau khi nhà Minh bị đuổi khỏi đất nước, tổ chức này nhanh chóng tan rã.

Các Biến Đổi Dưới Triều Đại Nhà Lê

Dưới triều đại vua Lê Thái Tổ, chính sách quân điền được ban hành nhằm chia lại ruộng đất cho nhân dân và nâng cao quyền tự trị cho các làng xã. Vua Lê Thánh Tông cũng đã đặt ra ngạch xã trưởng để kiểm soát thuế khóa hiệu quả hơn.

Mặc dù nhà Lê trung hưng tiếp tục can thiệp vào tổ chức làng nhưng phản ứng mạnh mẽ từ phía người dân đã khiến nhiều chính sách không thể triển khai như mong muốn. Quanh thế kỷ XVII, mặc dù triều đình cố gắng chỉ định lãnh đạo địa phương thì sức mạnh truyền thống vẫn giúp cho việc bầu cử lãnh đạo tại địa phương diễn ra phổ biến hơn.

Làng Xã Dưới Thực Dân Pháp

Khi thực dân Pháp xâm lược Việt Nam, họ nhận ra rằng tổ chức làng xã có tính tự trị cao và dễ dàng bảo tồn trật tự an ninh. Tuy nhiên, họ cũng tìm cách kiểm soát để ngăn chặn bất ổn từ phía người Việt đồng thời lợi dụng bộ máy này phục vụ cho chính sách thuộc địa của mình.

Năm 1904: Ban hành nghị định về “Ban Hội Tề” (Hội đồng làng) với nhiều chức vụ như Hương cả, Hương chủ,…

Các chức danh này gần gũi với hương chức cũ nhưng có nhiệm vụ cụ thể hơn để phục vụ mục đích cai trị của thực dân Pháp.

Năm 1921: Thành lập Hội đồng Tộc biểu do các gia tộc cử đại diện nhưng vẫn cần sự chuẩn y từ công sứ Pháp.

Bên cạnh đó vào năm 1927 lại có sự thay đổi lần nữa khi chú trọng đến việc bổ nhiệm thông qua giám sát danh sách hương chức làm tăng cường quyền lực của thực dân trong việc kiểm soát lãnh đạo địa phương.