Hatshepsut: Nữ Pharaon Bị Quên Lãng

Hatshepsut: Nữ Pharaon Bị Lãng Quên Của Ai Cập

Hatshepsut là nữ pharaon quyền lực nhất của Ai Cập cổ đại, nhưng triều đại của bà từng bị xóa khỏi sử sách. Dẫu vậy, di sản mà bà để lại đã giúp Ai Cập tiếp tục hưng thịnh nhiều thế kỷ sau khi bà qua đời.

  • Nơi sinh: Ai Cập cổ đại
  • Thời gian trị vì: Thế kỷ 15 TCN
  • Đối thủ chính: Thutmose III
  • Tôn hiệu: Maatkare
  • Công trình nổi bật: Đền Djeser-Djeseru tại Deir el-Bahari
  • Lý do lãng quên: Damnatio memoriae và sự phân biệt giới tính

Bước lên Vũ Đài Quyền Lực

Khi Hatshepsut bước lên vũ đài quyền lực vào thế kỷ 15 TCN, bà là hoàng thái hậu nhiếp chính hợp pháp, cai quản thay cho vị vua đương triều còn thơ ấu—Thutmose III mới 2 tuổi. Là mẹ kế của đứa trẻ, việc bà đóng vai trò nhiếp chính là điều theo lệ thường. Trước đây cũng đã có những hoàng hậu, mẹ kế hay bà nội làm nhiếp chính cho những “vua-thần” còn quá nhỏ để tự quyết.

Tuy nhiên, Hatshepsut nhận ra rằng mình có thể cai trị hiệu quả hơn một đứa trẻ. Chỉ vài năm sau đó, bà tự nâng mình từ vị thế nhiếp chính lên vị trí người trị vì thực sự: không còn cai quản thay cho vua nhỏ tuổi nữa mà trở thành người đứng đầu Ai Cập nhân danh chính mình.

Xưng Vua và Những Thách Thức Từ Ma’at

Cần phải hiểu rõ bối cảnh ngôn ngữ thời kỳ đó. Tiếng Ai Cập cổ không có danh xưng “hoàng hậu” theo nghĩa một nữ quân vương. Ngược lại, từ dành cho “vua” thì rất phong phú: tước hiệu nswt-bjtj (Cây cói và Con ong), “tôn hiệu Horus”, và đến thời Hatshepsut, danh xưng nổi bật là per-aa—“Đại phủ”—mà ta phiên âm ngày nay là “pharaoh”. Vì thế, về mặt kỹ thuật, Hatshepsut không thể tự xưng “nữ hoàng”. Khi còn là vợ của pharaoh Thutmose II, bà mang tước “Đại Vương hậu”. Khi góa chồng, danh xưng ấy không còn phù hợp nữa.

Bà chọn con đường duy nhất có thể để bảo đảm tính chính danh cho quyền lãnh đạo: xưng “vua”—và đã làm điều này vào năm thứ bảy triều Thutmose III.

Dưới góc nhìn của Hatshepsut, việc xưng vua cần thiết để đất nước được lãnh đạo hiệu quả. Nhưng trong mắt người Ai Cập lúc bấy giờ, đó là một hành động báng bổ. Bà đã vi phạm lằn ranh của Ma’at—khái niệm trật tự và cân bằng vũ trụ mà các pharaoh phải duy trì từ buổi bình minh của nền văn minh Ai Cập.

Sự Công Nhận và Chấp Nhận Quyền Lãnh Đạo

Lịch sử ghi nhận ít nhất một nữ pharaon trước đó; tuy nhiên việc phụ nữ trị vì vẫn rất hiếm hoi. Người dân bình thường ở Ai Cập lúc đó biết bao nhiêu về dĩ vãng? Nữ vị quân vương trước đó trị vì hơn ba thế kỷ trước thời Hatshepsut; liệu nông dân hay thương nhân bình thường có biết? Hơn nữa, với trường hợp trước kia không có nam giới hoàng tộc kế vị; nhưng với Hatshepsut thì lại khác: một nhà vua hợp pháp dù chỉ mới là một đứa trẻ.

Cách Tiến Hành Chính Sách Và Xây Dựng Di Sản

Để giải quyết vấn đề chính danh này, Hatshepsut tuyên bố mình là con gái của thần Amun—vị thần tối cao của Tân vương quốc. Truyền thống trước đây thường xem các pharaoh như con cái của Ra nhưng cũng được sinh ra từ các vua chúa trần gian và vương hậu. Bà khẳng định mẹ mình—Hoàng hậu Ahmose—đã được Amun thụ thai thần thánh.

Bà khắc ghi câu chuyện này trên đền tang lễ Djeser-Djeseru tại Deir el-Bahari. Trên tường quần thể đồ sộ này, Hatshepsut ghi rằng Amun đã gọi bà là “vị vua đội vương miện trên Ngai Horus.” Ngoài ra,bà lấy tôn hiệu Maatkare—“trật tự vũ trụ là linh hồn của Ra.” Điều này khiến đối thủ của bà mất đi lý do phản đối: các thần quyền năng nhất Ai Cập đã công nhận triều đại của Hatshepsut; phủ nhận bà đồng nghĩa với việc phủ nhận cả Ma’at.

Một Chính Khách Khôn Ngoan Với Chiến Lược Xây Dựng Danh Tiếng

Dưới cương vị cầm quyền, Hatshepsut chứng tỏ mình là một chính khách khôn ngoan với những chiến lược xây dựng hình ảnh mạnh mẽ cho bản thân. Bà chủ ý xây dựng hình tượng nam tính bằng cách đeo râu giả truyền thống khi xuất hiện trước công chúng.
dù gặp nhiều khó khăn trong cuộc đấu tranh giành quyền lực nhưng thành công mà bà đạt được đã tạo nên dấu ấn sâu sắc trong lịch sử Ai Cập cổ đại.