Nghi Bieu Hau Nguyễn Cư Trinh: Cuộc Đời và Di Sản
Nguyễn Cư Trinh được biết đến như một nhân vật nổi bật trong lịch sử Việt Nam thời chúa Nguyễn, với tài năng văn chương và khả năng quân sự kiệt xuất. Ông không chỉ đóng góp cho việc mở mang bờ cõi mà còn để lại nhiều tác phẩm có giá trị văn hóa. Bài viết này sẽ điểm lại những nét chính về cuộc đời và sự nghiệp của ông, từ giai đoạn đầu đời cho đến những đóng góp quan trọng trong lĩnh vực chính trị và văn học.
- Thời kỳ sống: 1716–1767
- Quê quán: Nghệ An
- Chức vụ nổi bật: Tuần phủ Quảng Ngãi, Lại bộ kiêm Tào vận sứ
- Tác phẩm tiêu biểu: Truyện Nôm Sãi Vãi, Đạm Am thi tập
Sự Ra Đời và Xuất Thân
Nguyễn Cư Trinh sinh năm Bính Thân (1716), là con út trong gia đình danh sĩ Nguyễn Đăng Đệ. Tổ tiên ông thuộc họ Trịnh, quê ở huyện Thiên Lộc, Nghệ An. Tuy nhiên, do những biến cố lịch sử, dòng họ đã chuyển sang họ Nguyễn khi tổ tiên ông vào Thuận Hóa. Con cháu sau này đã định cư tại xã An Hòa, huyện Hương Trà (nay thuộc tỉnh Thừa Thiên Huế).
Từ nhỏ, Nguyễn Cư Trinh đã thể hiện sự thông minh vượt trội. Khi mới 11 tuổi, ông đã biết làm thơ văn. Năm Canh Thân (1740), ông tham gia kỳ thi Hương và đỗ Hương tiến (Cử nhân), sau đó được bổ nhiệm làm Tri phủ Triệu Phong.
Các Chức Vụ và Thành Tích Chính Trị
Bắt đầu sự nghiệp chính trị
Sau khi trở thành Tri phủ Triệu Phong, ông nhanh chóng thăng tiến lên vị trí Văn chức – một cơ quan tương đương Hàn lâm viện ở Đàng Trong. Năm Canh Ngọ (1750), triều đình cử ông làm Tuần phủ Quảng Ngãi với tước hiệu Nghi Biểu hầu.
Tại Quảng Ngãi, Nguyễn Cư Trinh đã dẹp yên cuộc nổi dậy của người Hré ở vùng núi Đá Vách. Ông không chỉ ổn định tình hình an ninh biên giới mà còn thực hiện nhiều cải cách nhằm nâng cao đời sống nhân dân.
Đề xuất cải cách xã hội
Năm Tân Mùi (1751), ông gửi đơn tấu lên chúa Nguyễn về thực trạng khó khăn của nhân dân cùng với bốn đề xuất liên quan đến các vấn đề như tham nhũng của quan lại và thuế khóa nặng nề. Tuy nhiên, những kiến nghị này không nhận được hồi đáp từ triều đình.
Cống hiến quân sự tại Chân Lạp
Năm Quý Dậu (1753), ông được triệu về làm Ký lục dinh Bố Chính rồi đảm nhận vai trò tham mưu cho Thống suất Thiện Chính để đối phó với vua Chân Lạp là Nặc Nguyên. Ông chỉ huy quân đội từ năm dinh Bình Khang tới Long Hồ trong nhiều chiến dịch chống lại sự áp bức của vua Chân Lạp đối với người Côn Man.
Dưới sự lãnh đạo của ông, vùng đất phía Nam từng bước được mở rộng với việc tiếp quản hai phủ Tầm Bôn (Tân An) và Lôi Lạp (Gò Công). Ông cũng đề xuất di dời trị sở dinh Long Hồ đến xứ Tầm Bào (Vĩnh Long ngày nay) để thuận lợi hơn trong việc quản lý đất đai mới chiếm được.
Kết thúc sự nghiệp và di sản văn hóa
Năm 1765, Nguyễn Cư Trinh được triệu hồi về kinh thăng chức Lại bộ kiêm Tào vận sứ nhưng chỉ hai năm sau thì qua đời ở tuổi 51. Ông được truy phong các mỹ tự cao quý nhằm ghi nhận công lao to lớn mà ông đã cống hiến cho đất nước.
Bên cạnh những thành công trong chính trị quân sự, Nguyễn Cư Trinh còn là một nhà thơ tài ba với nhiều tác phẩm đáng chú ý như truyện Nôm Sãi Vãi hay tập thơ Đạm Am thi tập. Trong số đó,Sãi Vãi đặc biệt có ý nghĩa khích lệ tinh thần tướng sĩ cũng như giáo dục nhân dân vào thời điểm bất ổn.
Nghệ Thuật Văn Chương Và Vai Trò “Văn Phủ – Võ Trị”
Cụm từ “Văn phủ – võ trị” thể hiện rõ ràng cách thức lãnh đạo độc đáo của Nguyễn Cư Trinh: dùng văn chương để giáo hóa đồng thời áp dụng sức mạnh quân sự để xây dựng đất nước vững mạnh hơn nữa. Ông đã chứng minh rằng một nhà lãnh đạo không chỉ cần có tài thao lược mà còn phải am hiểu nghệ thuật giao tiếp bằng ngôn ngữ để điều hành quốc gia hiệu quả.
Sự giao thoa giữa văn hóa và quân sự tạo nên hình ảnh một vị lãnh đạo toàn diện tại miền Trung Việt Nam thế kỷ XVIII.