Gia Vương Nhập Cận Vua Quang Trung Có Phải Chăng Là Chuyện Thật?

Việc có hay không “giả vương,” rốt cuộc là một sự thật hay do cánh sử quan đối lập tạo dựng, vẫn còn bỏ ngỏ. Sự kiện bang giao giữa Đại Việt và Đại Thanh vào thời Tây Sơn từng ghi dấu một sự kiện hết sức độc đáo năm Canh Tuất (1790). Chỉ ít lâu sau cuộc chiến đầu năm Kỷ Dậu (1789) với thắng lợi vang dội của Quang Trung, hai bên nhanh chóng giảng hòa; nhân dịp đại lễ bát tuần đại khánh của vua Càn Long, phái đoàn Đại Việt do “vua Quang Trung” dẫn đầu, gồm hơn 150 người, được Thanh triều đón tiếp vô cùng trọng thị.

Thế nhưng, cho đến nay vẫn tồn tại nghi án: Người thật sự sang chầu vua Càn Long năm ấy là vua Quang Trung thật hay một “giả vương”? Bài viết này điểm lại các luồng quan điểm, dẫn liệu, đồng thời nêu một kiến giải mới về nhân vật “giả vương nhập cận” từng gây tranh cãi suốt nhiều thế kỷ.

Tổng Quan Vấn Đề

• Sự kiện: Năm 1789, quân đội Tây Sơn đánh bại quân Thanh.
• Chuyến đi: Vua Quang Trung hoặc người thay thế tham gia lễ mừng thọ vua Càn Long năm 1790.
• Nghi vấn: Ai thực sự đã gặp vua Càn Long?

Dưới đây, xin mời quý độc giả cùng tìm hiểu tổng quan vấn đề, đối chiếu nguồn sử liệu, cũng như theo dõi một hướng giải thích mới được đề xuất dựa trên các bằng chứng đã công bố gần đây.

Sự Kiện Bang Giao Năm Canh Tuất

Năm 1789, Đại Việt dưới triều Tây Sơn đại phá quân Thanh vào dịp Tết Kỷ Dậu. Thừa thắng nhưng Quang Trung (Nguyễn Huệ) vẫn chủ trương giảng hòa để tránh cho đất nước thêm binh đao. Hàng loạt sứ bộ được phái sang nước Thanh để xử lý mối bang giao nhạy cảm sau chiến trận trong bối cảnh “lửa hận” hừng hực của các tướng lĩnh nhà Thanh vì bại trận.

Sự kiện nổi bật nhất chính là chuyến “nhập cận” của vua Đại Việt sang chúc thọ vua Càn Long nhân đại lễ bát tuần đại khánh năm Canh Tuất (1790). Trong gần một năm, người được Thanh triều gọi là “Nguyễn Quang Bình” đã đi từ biên giới Lạng Sơn đến hành cung Nhiệt Hà để dự yến tiệc và luận đàm chính trị – quân sự với vua tôi Càn Long. Nhiều sử gia khẳng định rằng nhờ nỗ lực bang giao này mà Đại Việt tạm hóa giải nguy cơ tái phát chiến tranh với kẻ thù vốn vẫn còn hậm hực sau thất bại.

Câu Hỏi Lớn: Ai Là Người Tham Gia?

Câu hỏi muôn thuở đặt ra là: Liệu vị “Nguyễn Quang Bình” trong lễ chúc thọ này có phải thật sự là vua Quang Trung hay không? Từ cuối thế kỷ XVIII đến nay, rất nhiều nhà nghiên cứu và sử gia đã tham gia giải mã nghi án “giả vương nhập cận.” Các tài liệu thư tịch để lại chưa đủ chi tiết và đôi khi mâu thuẫn nhau khiến bất đồng quan điểm luôn tồn tại sâu sắc.

Các Luồng Quan Điểm Khác Nhau

Bất đồng quan điểm diễn ra giữa những người tin rằng vua Quang Trung đích thân sang chầu và những người cho rằng có một hoặc hai “giả vương” đã thay mặt ông diện kiến Càn Long. Những ý kiến trái chiều này phản ánh rõ ràng qua nhiều tài liệu khác nhau mà các học giả hiện đại đang cố gắng làm sáng tỏ.

Tài Liệu Hoàng Lê Nhất Thống Chí

Theo Hoàng Lê nhất thống chí, soạn bởi các tác giả họ Ngô (Ngô Thì Chí và Ngô Thì Du), nhân vật “giả vương nhập cận” chính là võ quan Nguyễn Quang Trực. Ông Ngô Thì Nhậm – người có vai trò lớn trong công tác bang giao với Thanh triều – từng bố trí chuyến “giả vương nhập Thanh.” Hồi ký của cháu ông Ngô Thì Nhậm cũng xác nhận điều này với tên gọi cụ thể hơn về nhân vật tham gia.

Tài Liệu Chính Biên Liệt Truyện Triều Nguyễn

Khoảng thời gian từ 1821 đến 1851, các sử quan triều Nguyễn biên soạn Chính biên liệt truyện sơ tập, ghi rõ rằng có đến hai