Ngô Đình Can và Giấc Mơ Giang Đồ Của Dòng Họ

Câu chuyện về gia tộc Ngô Đình không chỉ là một phần lịch sử của chính trường Việt Nam đầu thế kỷ 20 mà còn phản ánh những lý tưởng lớn lao trong giáo dục và đạo đức. Gia tộc này có nguồn gốc từ một ngôi làng nhỏ tên Đại Phong, bên bờ sông Kiến Giang thuộc tỉnh Quảng Bình.

Khởi Nguồn Từ Một Ngôi Làng Nhỏ

Vào nửa sau thế kỷ 19, tại đây sinh ra một cậu bé tên Ngô Đình Khả. Ông đã trở thành Thượng thư Phụ đạo đại thần và Hiệp Tá Đại học sĩ. Tuy nhiên, với nhiều người, ông còn được nhớ đến như người thầy dạy vua và là người đầu tiên của dòng họ nuôi dưỡng giấc mơ cải cách đất nước thông qua giáo dục.

Hành Trình Giáo Dục Của Ngô Đình Khả

Sinh ra trong thời kỳ triều Nguyễn suy tàn, cụ Khả lớn lên trong một gia đình nho phong. Ông theo học chữ Nho từ nhỏ và sau đó vào Chủng viện Phú Cam. Tại đây, ông không chỉ học tiếng Nho mà còn tiếp thu tiếng Pháp và Latin. Với tài năng vượt trội, ông được gửi sang Tổng chủng viện Penang ở Mã Lai để tu nghiệp.

Khi trở về nước, cụ Khả đã dạy triết tại Đại chủng viện Huế với hy vọng sẽ được thụ phong linh mục. Tuy nhiên, giấc mơ đó không bao giờ thành hiện thực do những rào cản chính trị lúc bấy giờ.

“Dù con ở đây một trăm năm nữa, con cũng không được gọi chịu chức linh mục.” – Cha Bề trên nói với cụ Khả.

Tầm Nhìn Cải Cách Xã Hội

Ở tuổi 30, khi rời Chủng viện trở về làm người giáo dân, cụ Khả bắt đầu hình thành lý tưởng lớn của cuộc đời mình. Làm thông dịch viên cho quân đội Pháp rồi vào triều đình Huế, cụ nhận thấy rằng xã hội nơi mình sống đang bị xâu xé bởi sự lạc hậu.

• Xã hội: Thiếu luật lệ và trường học
• Dân tộc: Lầm than vì hệ thống giáo dục cổ hủ

Cụ quyết định phải canh tân xã hội bằng cách kết hợp tư tưởng phương Tây với nền đạo lý phương Đông. Ông đã từng nói: “Muốn giữ độc lập cần nhân tài; muốn có nhân tài phải mở mang giáo dục.” Những ý tưởng ấy đã thu hút sự quan tâm của vua Thành Thái – vị vua trẻ yêu nước.

Xây Dựng Trường Quốc Học Huế

Dưới sự chấp thuận của vua Thành Thái, cụ Khả được phong làm Chưởng giáo Quốc học Huế. Ông thiết kế chương trình giảng dạy ba ngôn ngữ: Hán văn, Pháp văn và Quốc ngữ. Trường Quốc Học không chỉ cung cấp kiến thức mà còn đào tạo cả đạo đức và chính trị cho thế hệ trẻ.

“Từ mái trường này hàng trăm người đã bước ra làm nên lịch sử Việt Nam sau này.” – Nhận xét về di sản của Trường Quốc Học.

Bước Ngoặt Trong Sự Nghiệp Chính Trị

Khi vua Thành Thái chống lại thực dân Pháp, triều đình buộc phải phế truất nhà vua bằng cách ép các Thượng thư ký sớ xin thoái vị. Chỉ có một người từ chối: Ngô Đình Khả. Ông khẳng định: “Tôi không phản vua; tôi không đồng lõa với cường quyền.” Vì vậy mà ông bị cách chức và sống những năm cuối đời trong thanh bạch.

• Câu vè dân gian: “Đày vua không Khả; Đào mả không Bài; Hại dân không Diệm” (Câu thứ ba thêm sau này).

Mặc dù gặp khó khăn nhưng cụ Khả vẫn kiên trì truyền đạt lý tưởng cho con cháu trong căn nhà nhỏ bên dòng sông Hương.
Ông nhấn mạnh rằng mọi người cần sống liêm chính vì dân vì nước chứ không phải theo đuổi lợi ích cá nhân.

Mô Hình Giáo Dục Gia Đình

Cụ áp dụng mô hình giáo dục gia đình nghiêm ngặt kết hợp giữa Nho – Thiên Chúa – tinh thần phục vụ quốc gia cho sáu người con trai cùng ba cô con gái của mình.
Ngô Đình Diệm là một trong những cái tên nổi bật nhất từ gia đình này khi ông trở thành Tổng thống Việt Nam Cộng hòa sau này.

Lời Dặn Cuối Cùng Và Di Sản

Trước khi mất, cụ Khả đã gọi từng người con đến bên giường để chúc phúc và truyền lại những lời trăn trối quý giá:

“Diệm, con có đủ đức để lãnh đạo; các con phải cố gắng giữ gìn lý tưởng cao đẹp mà cha đã xây dựng.”